BIOLOGIE nectar deel 2 hoofdstuk 7: eten

Samenvatting Biologie hoofdstuk 7: Eten.

Paragraaf 7.1: Eten

Eet iedereen hetzelfde?

Ieder heeft eigen eetgewoonten.
Eetgewoonte hangen van verschillende dingen af:
- je voorkeur voor eten (smaak)
- je geloof
- in welk land/streek je woont

Nederlanders, hebben er nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen:
 1) Veel Nederlanders gaan op vakantie naar het buitenland
 2) Er zijn veel restaurants waar je ’buitenlands’ kunt eten.
 3) In ons land wonen veel mensen die oorspronkelijk uit anderen landen komen. Zij brengen hun eetgewoontes mee. Winkels verkopen daardoor meer buitenlandse producten.

Wat zit er in je eten?

Je voedsel bestaat uit verschillende voedingsmiddelen.
In elk voedingsmiddel zitten voedingsstoffen.
Ook zitten er voedingsvezels in. Ze zorgen dat de spieren in je darmen actief blijven. Door die spieren wordt het eten gekneed en wordt je eten beter verteerd.

Welke voedingsstoffen zijn er?

Er zijn 7 voedingsstoffen:
~ Suikers
~ Zetmeel
~ Vetten
~ Eiwitten
~ Mineralen
~ Vitamines
~ Water

Voedingsstoffen kun je in drie groepen verdelen met een eigen functie:
¾ energierijke stoffen _ heb je nodig om te bewegen en warm te blijven
¾ bouwstoffen _ dienen voor de groei (ook water valt hieronder)
¾ beschermende stoffen _ voorkomen dat je bepaalde ziektes krijgt

Hoeveel je per dag van iedere groep nodig hebt hangt van een aantal dingen af.
Als je 12 jaar bent, heb je veel bouwstoffen nodig. Dat komt doordat je dan snel groeit.
Tijdens sporten gebruikt je lichaam vooral energierijke stoffen. Dat komt doordat je dan veel beweegt.
Beschermende stoffen kun je goed gebruiken als er een griepvirus heerst.

Koosjer en halal

Halal: voedsel dat binnen de islam is toegestaan. Moslims mogen alle soorten vis en groente eten, maar geen varkensvlees. Ander vlees moet op speciale wijze geslacht worden.

Koosjer: Voedsel dat binnen het jodendom is toegestaan. De regels hiervoor staan in de Thora (heilige boek van het joodse geloof). Voor het eten van vlees kijken joden naar de hoeven van het dier. Zijn die gespleten en herkauwt het dier, dan is het ‘koosjer’ vlees. Bijv. rund of schaap. Het vlees van een varken is niet ‘koosjer’. Ook koosjer vlees wordt ritueel geslacht. Waterdieren moeten vinnen en schubben hebben. Veel joden eten wel zalm, maar geen garnalen.

Heilige boeken van hindoes heten Veda’s. Hindoes eten vooral rijst, groenten en melkproducten. Ze zijn vegetariër.

Paragraaf 7.2: Energie

Hoe kom je aan energie?

Je lichaam heeft energie nodig voor:
- beweging
- om warm te blijven
- Voor allerlei lichaamsprocessen zoals vertering en hersenactiviteit
Je lichaam haalt energie uit energierijke stoffen: koolhydraten (suikers en zetmeel) en vetten.

Hoeveel energie heb je nodig?

Op verpakkingen van levensmiddelen staat hoeveel energie een voedingsmiddel heeft.
De hoeveelheid energie wordt met twee eenheden aangegeven:
- kilojoule (kj) (Dit is de officiële eenheid)
- kilocalorie(kCal)

De hoeveelheid energie die je nodig hebt hangt af van:
- wat je doet,
-je geslacht
- je leeftijd.

Als je meer energierijke stoffen eet dan nodig, dan slaat je lichaam dit op als vet. Vet is een reservestof. Het kan worden opgeslagen rondom organen in je buik. Als je teveel energierijke stoffen binnenkrijgt, kan dat leiden tot overgewicht. Als je er te weinig van eet kan dat leiden tot ondergewicht.
Om het juiste gewicht te houden moet je precies genoeg energierijke stoffen eten.

Een gezond gewicht
Wanneer ben je te dik of te dun?
De BMI (Body Mass Index) geeft een schatting van het gezondheidsrisico van je lichaamsgewicht. Deze methode is uitgevonden door de Belgische wetenschapper Adolphe Quetelet. Het wordt daarom ook wel de queteletindex genoemd.
Berekenen BMI:
* lichaamsgewicht (kg) delen door lichaamslengte (m) in het kwadraat

Paragraaf 7.3: Bouwen

Waaruit is je lichaam opgebouwd?

Al je organen zijn opgebouwd uit cellen. Een cel is een kleine chemische fabriek. Er worden allerlei stoffen gemaakt en afgebroken. In je lichaam zitten wel 50 verschillende soorten cellen.

Een cel bestaat uit:
• Celkern = regelt alles wat er binnenin de cel gebeurd
• Cytoplasma = vloeistof waarmee de cel gevuld is
• Celmembraan = soort vlies dat de inhoud van de cel bij elkaar houdt. Helemaal dicht is dat vlies niet. Er kunnen nog allerlei stoffen de cel in en uit.

Waarvoor heb je bouwstoffen nodig?

Om nieuwe cellen te maken heeft je lichaam bouwstof nodig:
- Water (dit is de belangrijkste bouwstof)
- Eiwitten
- Mineralen

Voorbeelden van mineralen:
* kalk nodig voor botcellen
* ijzer nodig voor rode bloedcellen

Je lichaam maakt nieuwe cellen voor:
- groei (vooral de eerste jaren van je leven en tussen 10^e en 18^e levensjaar)
- het onderhoud van je lichaam (Als je niet meer groeit heb je toch noch bouwstoffen nodig voor onderhoud. Bij onderhoud worden de versleten den beschadigde cellen vervangen en wordt water aangevuld.)

Hoe komen vegetariërs aan voldoende eiwitten?

Vegetariërs eten geen vis en geen vlees. Dat kan om verschillende reden zijn:
* Veel vegetariërs zijn tegen het doden van dieren als voedsel voor de mens.
* Veel vegetariërs zijn tegen de manier waarop slachtdieren in de bio-industrie gehouden worden. (Denk aan bijv. plofkippen).

Vegetariërs halen hun eiwitten uit:
* Melkproducten
* Eiwitrijk plantaardig voedsel. (zoals peulvruchten en tahoe)

Veganisten gebruiken helemaal niets van dieren. Ook geen melkproducten, eieren of honing. Ze dragen zelfs geen schoenen van leer. Zij eten alleen eiwitrijk plantaardig voedsel.

Vegetariërs in de dierenwereld.

Echte vegetariërs zoals koeien en paarden grazen de hele dag door. Paarden eten wel 40 tot 50 kg. gras per dag. Grazers moeten zoveel eten, omdat er heel weinig voedingsstoffen in gras zitten. Gras bestaat uit 80 tot 90% uit water. Er zit maar ongeveer 2 tot 3% eiwit in. Er zit nauwelijks vet in en een klein beetje koolhydraten (0,5%). Een groot deel van de koolhydraten zit opgesloten in de vezels (dat zijn de celwanden van plantencellen). Vezels zijn onverteerbaar voor vleeseters. Ze poepen dat weer uit. Planteneters kunnen die vezels wel verteren. Zij hebben hiervoor speciale bacteriën in hun maag. Het lukt niet om alles te verteren, dus ook planteneters poepen een groot deel van de vezels weer uit.
Zaden- en noteneters in de dierenwereld  hebben het wat gemakkelijker. Zaden en noten bevatten meer eiwit en energierijke stoffen dan gras. Er zit ook meer vet in. Ze hoeven dan ook niet de hele dag aan eten te besteden.

Paragraaf 7.4: Gezond eten

Waarom zijn zoete en vette tussendoortjes ongezond?

Tussendoortjes:
- lekker maar niet gezond
- veel energierijke stoffen (suiker en vet) - honger verdwijnt - je eet minder aan tafel - je krijgt minder bouwstoffen en beschermende stoffen binnen.
- door teveel suiker kunnen er gaatjes in kiezen komen
- van te veel suiker en vet wordt je dik.

Twee soorten vet:
- Onverzadigd vet = dit is oké. Het werkt cholesterolverlagend. Voorbeelden: vette vis, noten en pinda’s.
- Verzadigd vet =verhoogt cholesterolgehalte. Voorbeelden: chocolade, vet vlees en roomboter

Cholesterol = vet dat aan de binnenkant van de bloedvaten kan gaan zitten Zo kan er minder makkelijk bloed door de bloedvaten stromen. Grotere kans op hart- en vaatziekten.

Hoe helpen vitamines en mineralen bij je gezondheid?

* Eenzijdig eten = iedere dag het zelfde eten en drinken.
* Gevarieerd eten = niet iedere dag hetzelfde eten maar afwisseling van eten en drinken. Hierdoor is de kans het grootst dat je lichaam voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt.

Naast vetten en suikers moeten er ook andere stoffen in je voedsel zitten. Vitamines mineralen zijn zulke stoffen. Als je daar te weinig van binnen krijgt, is de kans groot dat je ziek wordt. Je kunt dan een gebreksziekte krijgen.
Daarom heten vitamines en mineralen ook wel beschermende stoffen.

De namen van vitamines bestaan uit een hoofdletter zoals vitamine C. Net als mineralen heb je van vitamines weinig nodig.
 

Wanneer eet je gezond?

Als je gevarieerd eet krijg je van elke voedingsstof genoeg binnen.
De schijf van vijf helpt je daarbij.

De vijf vakken zijn:

• Groente en fruit

• Vlees, vis, ei en zuivel

• Brood, pasta, rijst, aardappelen

• Olie en vetten

• Vocht

De vijf vakken zijn niet even groot. Dat geeft aan dat je uit een groter vak meer moet eten. Het is ook belangrijk dat je veel drinkt. Binnen de schijf van 5 staan nog vijf tips om elke dag gezond eten te kiezen.

Gebreksziekten

Als je te weinig eiwitten eet, houdt het lichaam teveel water vast en krijg je een vochtophoping in je buik.
Te weinig vitamine A: Nachtblindheid. Dan kun je in het donker bijna niets meer zien.
Tekort aan vitamine D: Engelse ziekte. Niet voldoende kalk afzetting in de botten. Botten kunnen krom groeien.

Paragraaf 7.4: Diëten

Wat doet een diëtist(e)?

Een diëtiste stelt voor iemand een dieet samen.
dieet = daarin staat wat je wel of juist niet moet eten.

Redenen in een dieet te volgen:
• Je wilt afvallen.
• Je sport veel en moet genoeg (energierijke) voedingsstoffen binnenkrijgen.
• Je hebt een ziekte waarbij je op je eten moet letten.

Hoe kun je door gezond eten toch ziek worden?

Gluten = een soort eiwit. Zit in graan zoals tarwe, rogge, haver.

Enkele klachten als mensen niet tegen een bepaald voedingsmiddel kunnen: buikpijn, diaree, eczeem, loopneus.
Voedselintolerantie [ Als mensen overgevoelig zijn voor bepaalde stoffen. Het is voedselovergevoeligheid.
-  Het ontstaan en de klachten hiervan:
• Mensen die geen gluten verdragen, raken darmen beschadigd. Ze kunnen hun eten nauwelijks meer verteren. Ze krijgen buikklachten, moeheid en groeiachterstand.
• Voedingsmiddelen die na de vertering zorgen voor het vrijkomen van prikkelden stoffen in het bloed. Jeukende huid, jeukende ogen, loopneus.

Wat is de ziekte van Crohn?

De ziekte van Crohn è chronische darmontsteking waarbij het laatste deel van de dunne darm en nog een klein stukje van de dikke darm ontstoken is. Er ontstaan zweren in de darmwand die moeilijk te genezen zijn.
Enkele factoren die invloed hebben:
• Erfelijkheid
• Afweersysteem dat heftig reageert
• Eetpatroon

Klachten:
• Diaree
• Buikkrampen
• Misselijkheid
• Minder eetlust

Wat mag je eten als je PKU hebt?

PKU = een erfelijke stofwisselingsziekte waarbij een veel voorkomend eiwit niet afgebroken wordt.
Stofwisseling = het omzetten, vormen en verwerken van stoffen in je lichaam voor de opbouw van weefsels. Patiënten krijgen een streng eiwitarm dieet en preparaten met ontbrekende voedingsstoffen.

Hoe pas je je eetpatroon aan als je suikerziekte hebt?

Suikerziekte/diabetes  è te veel glucose in je bloed = verhoogde bloedsuikerspiegel.
Overtollige glucose plassen ze uit.
Een te hoge bloedsuikerspiegel verhoogt risico op het dichtslibben (cholesterol) van bloedvaten.

Drie punten zijn daarom in de voeding belangrijk:
• Gezonde voeding en niet te veel koolhydraten
• Regelmatig en kleine porties eten
• Weinig verzadigde vetten eten

Anorexia nervosa

Anorexia nervosa betekent letterlijk “gebrek aan eetlust door nerveuze oorzaken”. Maar deze omschrijving klopt eigenlijk niet. Mensen met anorexia hebben namelijk meestal juist wel honger, maar tegelijk een grote angst om aan te komen. Het is als het ware een verslaving aan afvallen.
Oorzaken:
* slankheidsideaal in de westerse wereld
* persoonlijke factor

Gevolgen van Anorexia nervosa:
- menstruatie blijft weg
- lichaamstemperatuur daalt
- gebit en haren verslechteren
- huid is droog en ziet grauw
- ademhaling en hartslag vertragen
- constipatie (verstopping)
- nagels breken
- botontkalking
- koude handen en voeten
- lanugo (donshaar)
- vermindering van beenspieren